Μια νέα θεωρία των συναισθημάτων μπαίνει στο προσκήνιο.
Η πιο πρόσφατη θεωρία συναισθημάτων εξηγεί τι οδηγεί τα συναισθήματά σας να ενεργοποιούνται και να… απενεργοποιούνται.
Οι αιτίες των συναισθημάτων και οι αλλαγές που παρατηρούνται σε αυτά παραμένουν ένα κεντρικό θεωρητικό ερώτημα προς διερεύνηση από την επιστήμη της ψυχολογίας.
Της Καρολίνας Παππού
Δημοσιογράφος – Ψυχολόγος – Master Theta Healer - Χοροθεραπεύτρια
Μια νέα προσέγγιση εισάγει την ενδιαφέρουσα ιδέα του «σημασιολογικού δείκτη» ως
εκείνου του μηχανισμού που ανατρέπει το συναισθηματικό διακόπτη.
Κατανοώντας τη συμβολή των σημασιολογικών δεικτών στα συναισθήματά σας,
μπορείτε να αποκτήσετε καλύτερο έλεγχο των δυσλειτουργικών συναισθημάτων.
Οι πλήρεις μετατοπίσεις στα συναισθήματα είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της καθημερινής ζωής, και ακόμα κι αν δεν μπορείτε να σχετιστείτε με αυτήν την κατάσταση, υπάρχουν πολλές άλλες περιπτώσεις και περιστατικά στη ζωή σας που σας έχουν οδηγήσει από τα ψηλά στα χαμηλά ή από τα χαμηλά στα υψηλά μέσα σ’ ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Όσον αφορά τις απότομες συναισθηματικές διακυμάνσεις η ψυχολογία προσπαθεί να εξηγήσει τη σύνδεση μεταξύ καταστάσεων στη ζωή και των αντίστοιχων συναισθημάτων που νιώθουν οι άνθρωποι μέσα από μια ποικιλία θεωριών. Οι θεωρίες αυτές κυμαίνονται από εκείνες που βασίζονται στην ανθρώπινη φυσιολογία έως αυτές που πηγάζουν από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Περισσότερο από μια απλή ακαδημαϊκή θεώρηση, η εξέταση των δυνατών σημείων και των αδυναμιών αυτών των θεωριών μπορεί να γίνει σημαντική όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να τις εφαρμόσουν στη ζωή τους. Έχετε σύντομα κάποια παρουσίαση ή παράσταση που σας γεμίζει άγχος; Δεν θα ήταν υπέροχο αν μπορούσατε να μετατρέψετε αυτό το άγχος σε συναισθήματα ευχάριστης προσμονής στην ιδέα ότι θα μπορέσετε να περάσετε το σκοπό σας και να παρουσιάσετε τους στόχους σας; Τι θα λέγατε να αποβάλλετε όλο το απογοητευτικό πακέτο αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που εμποδίζει την εξέλιξή σας; Αντί να νιώθετε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και να σαμποτάρετε την υλοποίηση των στόχων σας, δεν θα ήταν καλύτερο να τα απορρίψετε ως ‘κακή τύχη’ ή άτυχη στιγμή και να σχεδιάσετε τα βήματα που θα χρειαστείτε ώστε να επιτρέψετε στον εαυτό σας να πραγματοποιήσει τελικά τα όνειρά σας;
Μια σύντομη ιστορία των θεωριών των συναισθημάτων
Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη θεωρητική εργασία, ο Paul Thagard και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Waterloo (2021) παρέχουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση των τρεχουσών θεωριών συναισθημάτων και στη συνέχεια προχωρούν στην περιγραφή μιας νέας προσέγγισης, βασισμένης στην ιδέα των «σημασιολογικών δεικτών». Πριν εξηγήσουμε τη θεωρία των Thagard et al., αξίζει να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στους προκατόχους τους, χρησιμοποιώντας την κριτική που παρουσιάζουν στο άρθρο τους ως οδηγό.
Όλες οι θεωρίες των συναισθημάτων επιχειρούν να διαχειριστούν τρεις βασικές διαδικασίες. Πρώτον, υπάρχουν οι φυσιολογικές οργανικές αλλαγές του ανθρώπινου συστήματος οι οποίες σχετίζονται με τα συναισθήματα, όπως ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός, καθώς και οι αλλαγές στην αγωγιμότητα του δέρματος που αντανακλούν τις ενέργειες του λεγόμενου «αυτόνομου» (ακούσιου) νευρικού συστήματος. Δεύτερον, τα συναισθήματα συνδέονται με κάποιο είδος γνωστικής επίγνωσης που οδηγεί στην επισήμανση του συναισθήματος. Τρίτον, και αυτό είναι ένα βασικό συστατικό της θεωρίας της καναδικής ερευνητικής ομάδας, τα συναισθήματα αλλάζουν. Μπορεί να αισθάνεστε υπέροχα το τρέχον λεπτό και απαίσια το επόμενο. Σύμφωνα με τα λόγια των προαναφερθέντων συγγραφέων, «μια αποδεκτή θεωρία του συναισθήματος πρέπει να είναι σε θέση να εξηγήσει τη συναισθηματική αλλαγή μέσα κι από τα τρία στοιχεία, καθώς και πολλά άλλα φαινόμενα, όπως τη συμβολή του συναισθήματος στη δράση».
Η πρώτη θεωρία στη σύγχρονη ψυχολογία προτάθηκε από τον William James, ο οποίος υποστήριξε ότι η φυσιολογική αλλαγή του ανθρώπινου οργανισμού είναι το συναίσθημα. Φοβάσαι, για παράδειγμα, επειδή η καρδιά σου χτυπάει δυνατά και γρήγορα και όχι επειδή αντιλαμβάνεσαι κάποιο είδος απειλής και αποκτάς την επίγνωση αυτής. Η θεωρία των Thagart et al. με την ονομασία «κατασκευασμένο συναίσθημα» ακολουθεί την αντίθετη προσέγγιση, υποδηλώνοντας ότι τα συναισθήματα «αρχίζουν και αλλάζουν λόγω νέων κατασκευών» ή σκέψεων. Η ιδέα ότι τα συναισθήματα είναι «αυτόματες» εκτιμήσεις που αντανακλούν την «εξέλιξη και την προσωπική ιστορία του κάθε ατόμου» συνδέεται με τον Ekman, ο οποίος είναι επίσης γνωστός για το ότι είχε αναγνωρίσει αυτά που θεωρούσε ότι ήταν τα έξι βασικά συναισθήματα ή τα «προγράμματα επιρροής». Η τελική θεωρία εστιάζει στις εκτιμήσεις ως τον καθοριστικό παράγοντα των συναισθημάτων χωρίς να αποδίδεται ιδιαίτερος ρόλος στη λειτουργία του νευρικού συστήματος ως αιτία των συναισθημάτων.
Οι σημασιολογικοί δείκτες και τα συναισθήματά σας
Με την εισαγωγή του όρου «σημασιολογικός δείκτης», η ερευνητική ομάδα εστιάζει στο
πώς συνδέονται τα νευρωνικά μοτίβα στον εγκέφαλο με τις σκέψεις ή τις εκτιμήσεις
που έχετε για μια δεδομένη κατάσταση. Συγκεκριμένα, η θεωρία «υποθέτει ότι τα
συναισθήματα συνδυάζουν την αξιολόγηση – προσωπική εκτίμηση και τη φυσιολογία με
συνελίξεις μοτίβων νευρωνικής πυροδότησης». Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία σε έναν
σημασιολογικό δείκτη συναισθημάτων: η πραγματική κατάσταση, οι φυσιολογικές
αλλαγές (όπως ο καρδιακός ρυθμός), η εκτίμηση της κατάστασης και η συνάφεια με τον
εαυτό.
Πολλές φορές, όπως επισήμαναν οι Tragart et al. τα συναισθήματά σας είναι αμφίθυμα
εξαιτίας μιας αμφιθυμικής κατάστασης. Εξετάστε το παράδειγμα κατά το οποίο οι συγγραφείς προτείνουν τη μετακόμιση σε μια νέα πόλη. Θα νιώσετε χαρούμενοι, ειδικά
αν η μετακόμιση είναι συμβατή με τους στόχους σας ώστε να αλλάξετε τα πράγματα
στη ζωή σας. Ωστόσο, θα λυπηθείτε, επειδή αυτό σημαίνει ότι θα αποχαιρετήσετε τους
φίλους σας. Παρόλο που μπορείτε να συνεχίσετε να αλληλεπιδράτε στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, αυτό δεν θα είναι το ίδιο με το να έχετε στη διάθεσή σας
αγαπημένα σας φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα.
Αυτά τα αμφίθυμα συναισθήματα αντικατοπτρίζουν αυτό που οι Καναδοί ερευνητές αναφέρουν ως ανταγωνισμό μεταξύ δύο σημασιολογικών δεικτών. Ποιο συναίσθημα θα κερδίσει εξαρτάται από το ποιος σημασιολογικός δείκτης θα ανασταλεί. Ένα υπολογιστικό μοντέλο που αναπτύχθηκε προηγουμένως από τον επικεφαλή συγγραφέα της μελέτης, γνωστό ως POEM (POinters-EMotion) μπορεί να δημιουργήσει ένα σύνολο προσομοιώσεων για την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως το εάν οι γνωστικές καταστάσεις, οι σωματικές καταστάσεις, οι φυσιολογικοί παράγοντες ή οι εγγενείς ιδιότητες επηρεάζουν το δεδομένο συναίσθημα.
Η θεωρία του σημασιολογικού δείκτη είναι κάτι περισσότερο από μια αφηρημένη έννοια ή μια έννοια που λειτουργεί μόνο εάν έχετε έναν υπολογιστή στο κεφάλι σας. Πράγματι, οι συγγραφείς ξεκινούν την εργασία τους με την παρατήρηση ότι «οι άνθρωποι πηγαίνουν σε ψυχοθεραπευτές αναζητώντας συναισθηματική αλλαγή επειδή πλήττονται από αρνητικά συναισθήματα όπως η λύπη, το άγχος, ο φόβος και η ντροπή». Η Laurette Larocque, ψυχοθεραπεύτρια, χρησιμοποιεί δύο από τις περιπτώσεις της από το ιδιωτικό της ιατρείο προκειμένου να απεικονίσει τη συναισθηματική αλλαγή μέσω της θεραπείας. Στη μια περίπτωση, η θεραπεία αποδείχθηκε χρήσιμη για τη μείωση των συναισθημάτων της ντροπής και συνάμα την αύξηση της συχνότητας θετικών συναισθημάτων όπως η ευτυχία και η ελπίδα. Η άλλη περίπτωση αφορούσε μια γυναίκα η οποία αναζήτησε βοήθεια για τα αισθήματα άγχους, κατάθλιψης κι ενοχής που πίστευε ότι ήταν συναισθηματικές ανεπάρκειες ως προς την εκπλήρωση των εργασιακών και οικογενειακών ρόλων της. Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, «οι θεωρίες του συναισθήματος θα πρέπει να είναι σε θέση να εξηγήσουν τέτοιες αλλαγές».
Πώς μπορείτε να αλλάξετε τους δικούς σας δυσλειτουργικούς σημασιολογικούς δείκτες;
Η θεωρία του σημασιολογικού δείκτη παρέχει χρήσιμες προτάσεις για αλλαγή, ιδιαίτερα στην εφαρμογή της στην εμπειρία των χρόνιων συναισθημάτων. Έτσι, στις περιπτώσεις ψυχοθεραπείας της Larocque, η αλλαγή που συνέβη δεν ήταν μόνο στα στιγμιαία συναισθήματα, αλλά ήταν μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στην προσέγγιση της ζωής των ασθενών της. Για να κατανοήσετε πώς να εφαρμόσετε τη δική σας επιθυμία για αλλαγές στη συναισθηματική σας οπτική, είναι απαραίτητο να δείτε πώς οι χρόνιοι σημασιολογικοί δείκτες μπορούν να επηρεάσουν τη χρόνια διάθεσή σας και να γίνουν τοξικοί μαγνήτες - καθρέφτες. Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, ένα «εμφανιζόμενο περιστασιακά» συναίσθημα είναι αυτό που σας χαρακτηρίζει σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όπως το να αισθάνεστε άγχος για μια επερχόμενη παρουσίαση στη δουλειά σας. Αυτό διαφέρει από τη «προδιάθεση» να τείνει κάποιος να είναι ένα αγχωτικό ή νευρωτικό άτομο που ανησυχεί υπερβολικά για μια μεγάλη γκάμα καταστάσεων.
Αυτό που συμβαίνει με ένα συναίσθημα διάθεσης είναι ότι χρωματίζει την αντίληψή σας για τις καταστάσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να «δεσμεύσει» ένα εμφανιζόμενο συναίσθημα που συμβαίνει. Εάν, για παράδειγμα, έχετε την τάση να είστε ανήσυχοι κι αγχωμένοι, τότε θα εμπλακείτε σε μια κατάσταση απόδοσης με τρόπο που οδηγεί σε φυσιολογικές αλλαγές, αρνητικές αξιολογήσεις και πεποιθήσεις σχετικά με τη συνάφεια και σημασία της απόδοσης για την αίσθηση του εαυτού σας. Το είδος της αλλαγής που θα αναζητούσατε ή θα επιδιώκατε, για παράδειγμα, στην ψυχοθεραπεία, δεν σημαίνει ότι είστε πάντα ήρεμοι και χαλαροί, αλλά ότι έχετε την τάση να έχετε αυτά τα θετικά συναισθήματα και όχι τα αρνητικά αντίστοιχά τους. Όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς προκειμένου να το πετύχετε αυτό, πρέπει σχεδόν «να επιτρέψετε στον εγκέφαλο να δημιουργήσει αντίστοιχους σημασιολογικούς δείκτες». Αυτό το είδος επανεκπαίδευσης του εγκεφάλου δεν διαφέρει και τόσο από την ενασχόληση με τη νοητική άσκηση για τη βελτίωση της μνήμης σας.
Οι ψυχοθεραπευτές, εφαρμόζοντας αυτές τις ιδέες στην πράξη, σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, «δεν μπορούν να λειτουργήσουν σε σημασιολογικούς δείκτες άμεσα, αλλά μπορούν να συνεργαστούν με τον πελάτη για να αλλάξουν τις αναπαραστάσεις των καταστάσεων, των εκτιμήσεων και της φυσιολογίας». Επιπλέον, μπορούν να βοηθήσουν τους πελάτες να αλλάξουν τους στόχους τους. Στην περίπτωση της γυναίκας η οποία αισθάνεται ότι δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της στον εργασιακό και οικογενειακό τομέα, ίσως μπορεί να βοηθηθεί αλλάζοντας τους μη ρεαλιστικούς στόχους. Μπορούν να αλλάξουν έμμεσα τα νευρωνικά τους μοτίβα - πρότυπα που τους προδιαθέτουν να βιώσουν χρόνια αρνητικά συναισθήματα χρησιμοποιώντας την αξιολόγηση ώστε τελικά να αλλάξουν τις αντιλήψεις τους. Όσον αφορά την πλευρά της φυσιολογίας, οι θεραπευτές μπορούν επίσης να προτρέψουν και να προκαλέσουν αλλαγές των σημασιολογικών δεικτών διδάσκοντας τους θεραπευόμενους τους να υιοθετήσουν στην καθημερινότητά τους το διαλογισμό, τη χαλάρωση και τη ρύθμιση αναπνοών.
Η αλλαγή του συναισθήματος, σύμφωνα με το μοντέλο του σημασιολογικού δείκτη, μπορεί να συμβεί και εκτός ψυχοθεραπείας. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τόσο τη διάθεση όσο και τα συναισθήματά τους μέσω τρόπων όπως η αυτοβοήθεια, η συμμετοχή σε ομάδες ή οργανώσεις, καθώς και και άλλες δραστηριότητες που «αλλάζουν δραματικά τις πεποιθήσεις, τους στόχους και τις φυσιολογικές τους καταστάσεις». Επιπλέον, μπορείτε να αναζητήσετε νέα χόμπι, φίλους, καινούριες καταστάσεις ζωής και ρομαντικές σχέσεις που αποσκοπούν στην υλοποίηση του προαναφερθέντος τριπλού αποτελέσματος.
Συνοψίζοντας, αυτή η νεότερη συναισθηματική θεωρία παρέχει προτάσεις για την κατανόηση των περίπλοκων αλληλεπιδράσεων μεταξύ της φυσιολογίας, των σκέψεων, των αυτοαντιλήψεων και των πραγματικών καταστάσεων ως επιρροές τόσο στα μακροπρόθεσμα όσο και στα βραχυπρόθεσμα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα. Επιπλέον, η θεωρία καθιστά δυνατή την κατανόηση των αμφίθυμων συναισθημάτων αντανακλώντας διαφορετικούς δείκτες θετικών και αρνητικών σημασιολογικών δεικτών. Η εννοιολογική τοποθέτηση των συναισθημάτων σε αυτούς τους συγκεκριμένους όρους μπορεί να σας δώσει έναν νέο τρόπο να σκεφτείτε και να δείτε πώς να ορίσετε και να αλλάξετε όλα αυτά που παρεμβαίνουν στην εκπλήρωση στόχων της δικής σας ζωής.
Comments