Γλώσσα και Ψυχολογία| Τι είναι η γλωσσική ανάπτυξη στα παιδιά;

Η γλώσσα είναι πλέον το απαραίτητο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος επικοινωνεί και γνωρίζει το περιβάλλον του.

Μέσα από την επικοινωνία ο άνθρωπος μπορεί να μεταδώσει σκέψεις, συναισθήματα και πληροφορίες. Μπορεί ακόμα να μοιραστεί γνώσεις και εμπειρίες.

Η γλωσσική ανάπτυξη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη ψυχική υγεία, τη νοημοσύνη και τη κοινωνικότητα του παιδιού. Οι γονείς οφείλουν να παρέχουν στα παιδιά τους ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα και παραστάσεις ώστε να τροφοδοτείται αυτή η ανάπτυξη.

Η γλωσσική ανάπτυξη σχετίζεται άμεσα με την ηλικιακή ωρίμανση του παιδιού και με τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του.

Η ομιλία αναφέρεται στην παραγωγή ήχων και η γλώσσα έχει σχέση με την ανταλλαγή και την ερμηνεία ιδεών, με τη διατήρηση και την οργάνωση αυτών και με το συνειρμό αυτών προς καινούργιες ιδέες.

Οι γλωσσικές ικανότητες είναι κατά σειρά: οι εμπειρίες, η ακρόαση, η ομιλία, η ανάγνωση, η γραφή και η εφαρμογή (Ε. Θεοδωροπούλου, Διδακτική παιδαγωγία).

Λόγω του ορισμού της γλώσσας ως σύστημα επικοινωνίας ανθρώπων ή ομάδων γίνεται αυτονόητο ότι θα πρέπει να αναφερθούμε στην ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας η οποία ξεκινάει από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να προφέρει τις πρώτες του λέξεις. Όταν λοιπόν το παιδί επικοινωνεί γλωσσικά με το περιβάλλον του περνάει από μια σειρά γλωσσικών σταδίων. Αυτά αποτελούν συστήματα μικρής διάρκειας. Το κάθε επόμενο στάδιο περιέχει και τα προηγούμενα συστήματα.

Η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού καθορίζεται από πολλούς παράγοντες εξωτερικούς και εσωτερικούς. Έτσι μεγάλο ρόλο παίζει η κληρονομικότητα, η νοημοσύνη, η κράση και το φύλο. Έχει παρατηρηθεί ότι τα κορίτσια μιλούν νωρίτερα και καλύτερα από ότι τα αγόρια, ενώ τα παιδιά τα οποία έχουν γεννηθεί πρόωρα καθυστερούν στην ανάπτυξη της ομιλίας. Όσον αφορά στους εξωτερικούς παράγοντες μεγάλο ρόλο παίζουν οι επιδράσεις του περιβάλλοντος, οι παιδαγωγικές ικανότητες των γονιών και των παιδαγωγών, καθώς και η οικονομική και κοινωνική κατάσταση (Αθανασίου Απ. Παπασιλέκα)

Τα παιδιά αρχίζουν να μιλάνε συνήθως μετά το κλείσιμο του πρώτου χρόνου της ζωής τους. Όταν αυτά αρχίζουν και χρησιμοποιούν τις λέξεις εκφράζουν ορισμένα περιεχόμενα. Πριν όμως συμβεί αυτό έχει αναπτυχθεί ο εσωτερικός λόγος, δηλαδή η κατανόηση της ομιλίας των άλλων. Αρχικά η επιλογή των λέξεων από το παιδί είναι σε άμεση σχέση με την εξυπηρέτηση των αναγκών του και των επιθυμιών του.

Η ανάπτυξη της γλώσσας του παιδιού βρίσκεται σε άμεση σχέση με την ηλικιακή του ωρίμανση. Έτσι, αρχικά, το παιδί που είναι κάτω των τριών ετών υπεργενικεύει τις λέξεις και ταυτόχρονα στενεύει τη σημασία τους. Καθώς το παιδί μεγαλώνει οι υπεργενικεύσεις μειώνονται και οι έννοιες γίνονται πιο ακριβείς.

Η ανάπτυξη των γραμματικών και συντακτικών δομών

Το παιδί μαθαίνει πρακτικά από το περιβάλλον του τις γραμματικές μορφές της μητρικής του γλώσσας, αρχίζει να ενώνει λέξεις και φτιάχνει προτάσεις. Η σωστή χρησιμοποίηση των μορφολογικών και συντακτικών κανόνων γίνεται βαθμιαία. Η διαδικασία εξαρτάται κυρίως από τις πνευματικές δυνατότητες του κάθε παιδιού.

Στην ηλικία των ενάμιση – δύο ετών πραγματοποιείται λαθεμένη εφαρμογή των δομικών κανόνων. Χρησιμοποιούνται λέξεις με την έννοια προτάσεων. Μετά το 18ο μήνα τα παιδιά αρχίζουν να σχηματίζον μικρές προτάσεις, η έκφραση των οποίων σχετίζεται με το βαθμό της πνευματικής και γλωσσικής ανάπτυξης. Λίγο μετά το δεύτερο χρόνο ακολουθούν συνθετότερες προτάσεις καλύτερα δομημένες, αλλά με λανθασμένη χρήση των χρόνων και των εγκλίσεων. Μέχρι το τέλος της προσχολικής ηλικίας το παιδί μιλάει σχεδόν το ίδιο ποιοτικά με τους ενηλίκους, αλλά με την εμφάνιση αναγραμματισμών και ασυνταξιών.

Κατά την είσοδο του στο σχολείο κατέχει πρακτικά τη γραμματική δομή της μητρικής γλώσσας και αρχίζει να μελετά τη λέξη σαν ένα ορισμένο μέρος του λόγου που έχει τις δικές του ομοιομορφίες.

Η μάθηση του γραπτού λόγου από το παιδί συμβάλλει σημαντικά στο σωστότερο και πιο αναπτυγμένο προφορικό λόγο.

Στάδια στη γνωστική ανάπτυξη του ατόμου Piaget, 4 στάδια:

• Αισθησιοκινητική Περίοδος

• Προσυλλογική Περίοδος

• Περίοδος Συγκεκριμένης Σκέψης

• Περίοδος Αφαιρετικής Σκέψης

Αισθησιοκινητική Περίοδος

Διάρκεια: από τη γέννηση έως το δεύτερο έτος της ηλικίας του παιδιού Χαρακτηριστικά:

• Η γνωστική λειτουργία στηρίζεται αποκλειστικά σε απλές αισθητηριακές και κινητικές δραστηριότητες.

• Το παιδί δεν έχει ακόμα αντίληψη του χώρου και του χρόνου και γι’ αυτόν το λόγο δεν μπορεί να αναπαραστήσει εσωτερικά τον εξωτερικό κόσμο.

• Η κατανόηση του κόσμου στηρίζεται μόνο στην άμεση τοποχρονική επαφή. Ό,τι δεν γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις, σημαίνει ότι δεν υπάρχει.

• Εγωκεντρική προσέγγιση του κόσμου.

Αισθησιοκινητική Περίοδος 6 υποστάδια:

1. Απλά αντανακλαστικά: μέχρι 1 μήνα από τη γέννηση

2. Πρώτες συνήθειες και πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις (1-4 μηνών): προσπάθεια αναπαραγωγής τυχαίων γεγονότων (δάχτυλο στο στόμα)

3. Δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις (4-8): αντιλαμβάνονται πράγματα πέρα από το σώμα τους, στρέφονται προς τα αντικείμενα (κουδουνίστρα) Αισθησιοκινητική Περίοδος (3/3)

4. Συντονισμός δευτερογενών κυκλικών αντιδράσεων (8-12): κάνουν πράγματα εσκεμμένα, καταλαβαίνουν τη μόνιμη ύπαρξη αντικειμένων (συνδυασμός αντικειμένων)

5. Τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις, καινοτομία, περιέργεια (12-18): εξερευνούν διάφορες πιθανότητες για τα αντικείμενα. Δοκιμάζουν πράγματα

6. Εσωτερίκευση συστημάτων (18-24): στρέφονται στη συμβολική σκέψη (τα παιδιά σχηματοποιούν την πραγματικότητα) Γλώσσα;

Προσυλλογιστική Περίοδος Διάρκεια: από το 3ο έως το 6ο έτος της ηλικίας του παιδιού Χαρακτηριστικά:

• Σ’ αυτήν την περίοδο αρχίζει η αναπαράσταση του εξωτερικού κόσμου σε εσωτερικές εικόνες και η ενεργοποίηση της ανακλητικής μνήμης.

• Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι τα γεγονότα δε συμβαίνουν κατ’ ανάγκη «στο παρόν και στο εδώ» και η σκέψη του είναι ιδιαίτερα εγωκεντρική.

Περίοδος Συγκεκριμένης Σκέψης Διάρκεια: από το 7ο έως το 11ο έτος της ηλικίας του παιδιού

Χαρακτηριστικά:

• Το παιδί προβαίνει σε λογικούς συλλογισμούς, όπως κατηγοριοποιήσεις και αρίθμηση.

• Οι συλλογισμοί του παιδιού περιορίζονται στο συγκεκριμένο και στο άμεσο και είναι καθαρά εμπειρικοί Περίοδος Αφαιρετικής Σκέψης Διάρκεια: από το 12ο και ολοκληρώνεται στο 16ο έτος της ηλικίας του παιδιού

Χαρακτηριστικά: Σ’ αυτήν την περίοδο, αναπτύσσεται η κριτική και αφαιρετική σκέψη του εφήβου που τροφοδοτεί το ενδιαφέρον του για τη διατύπωση θεωριών και οδηγεί στην προσήλωσή του στο μέλλον (Παρασκευόπουλος 1985).

• Η γνωστική ανάπτυξη και κατά συνέπεια η μετάβαση από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο άλλο συντελείται μέσα από την ισορροπία δύο αντίθετων λειτουργιών: την αφομοίωση (“assimilation”) και τη συμμόρφωση (“accommodation”) αφομοίωση είναι η λειτουργία με την οποία ο άνθρωπος προσαρμόζει (αφομοιώνει) την εμπειρία του σε προϋπάρχουσες νοητικές δομές συμμόρφωση είναι η λειτουργία με την οποία αλλάζει (συμμορφώνει) τις προϋπάρχουσες νοητικές δομές με βάση την εμπειρία.

Σχολιασμός σταδίων ανάπτυξης Piaget

• Η γνωστική ανάπτυξη είναι μια δυναμική διαδικασία που προκύπτει από την ισορροπία της αφομοίωσης με τη συμμόρφωση και πραγματώνεται με την μετάβαση από μια κατώτερη μορφή ισορροπίας σε μια ανώτερη

• Η αφετηρία της κατάκτησης της γραμματικής βρίσκεται στην αισθησιοκινητική νοημοσύνη του ανθρώπου, δηλαδή στο πρώτο στάδιο ανάπτυξης.

Σχολιασμός σταδίων ανάπτυξης Piaget - Διαφορά Piaget και Chomsky

Piaget:

• Αρνείται τον αυστηρό προγραμματισμό του μηχανισμού κατάκτησης της γλώσσας και κυρίως της αυτονομίας του σε σχέση με τις υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες.

• Θεωρεί πως η γλώσσα είναι τμήμα του συνόλου των λειτουργιών της ανθρώπινης νοημοσύνης Piattelli-Palmarini (1980).

• Συλλογή άρθρων τα οποία προέκυψαν σε μια ιστορική συνάντηση των Piaget και Chomsky (μεταξύ άλλων) το 1975 στο Παρίσι με αντικείμενο σχετικά θέματα γύρω από τη γλώσσα.

• Η ύπαρξη του έμφυτου μηχανισμού κατάκτησης της γλώσσας στηρίζει την ανεξαρτησία της γλώσσας από τη νοημοσύνη;

Πειραματικές μέθοδοι και παρατήρηση αυθόρμητου λόγου

Οι πειραματικές μέθοδοι συνοψίζονται στις ακόλουθες:

• Μακροχρόνια ή εξελικτική έρευνα (“longitudinal research”)

• Τμηματική ή συγχρονική έρευνα (“cross-sectional research”)

• Συγκριτική έρευνα (“comparative research”)

• Πείραμα (“experiment”) Μακροχρόνια ή εξελικτική έρευνα (1/3)

• Συλλογή του γλωσσικού υλικού από ένα ή περισσότερα παιδιά σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα

• Tα παιδιά προεπιλέγονται γιατί πληρούν κάποια προκαθορισμένα κριτήρια, π.χ. μόλις αρχίζουν να εκφωνούν πολυλεκτικές προτάσεις.

Πλεονεκτήματα: Α) Προσφέρει πλούσιο γλωσσικό υλικό από όλες τις εξελικτικές περιόδους που διέρχεται το παιδί Β) Επιτρέπει τη σύγκριση συγκεκριμένων εκφράσεων και γραμματικών φαινομένων που παράγει το παιδί στο πρώιμο στάδιο γλωσσικής ανάπτυξης με αυτές που χρησιμοποιεί σε κάποιο ανώτερο στάδιο ανάπτυξης.

Μειονέκτημα: Α) Είναι χρονοβόρα και επίπονη για τον ερευνητή και για το παιδί που παρακολουθείται

Ο Brian MacWhinney και οι συνεργάτες του δημιούργησαν στη δεκαετία του ’80 μια υποτυπώδη βάση γλωσσικών δεδομένων με μακροχρόνιες, συγχρονικές έρευνες και πειράματα από διάφορες γλώσσες, καθώς και κάποιους κώδικες για την ανάλυση αυτών των δεδομένων

• Η δημιουργία της βάσης γλωσσικών δεδομένων είχε πολύ μεγάλη απήχηση στο χώρο της γλωσσολογίας και μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα άρχισε να εμπλουτίζεται και να βελτιώνεται με τη βοήθεια γλωσσολόγων από όλον τον κόσμο. Αυτό το εγχείρημα ονομάζεται “The CHILDES Project” («το σχέδιο CHILDES») Childes (1/5) CHILDES = CHild Language Data Exchange System (= «Σύστημα ανταλλαγής δεδομένων παιδικής γλώσσας»)

• Δημιουργήθηκε το 1984 από τον Brian MacWhinney και την Catherine Snow

• Περιλαμβάνει δεδομένα σε μορφή καταγραφών, ηχογραφήσεων και βιντεοσκοπήσεων. Τα παλαιότερα είναι από το 1960.

• Περιλαμβάνει δεδομένα από πάνω από 20 γλώσσες και πάνω από 130 σώματα κειμένων

• Επίσης, περιλαμβάνει γλωσσικά δεδομένα από παιδιά με γλωσσικές διαταραχές και από δίγλωσσα παιδιά

• Περιέχει τη συγχρονική έρευνα για την κατάκτηση της Ελληνικής της Ursula Stephany

• Τα γλωσσικά δεδομένα περάστηκαν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και αργότερα στο διαδίκτυο με αποτέλεσμα να έχουν πρόσβαση σε αυτά όλοι οι ερευνητές απ’ όλον τον κόσμο στη διεύθυνση: http://childes.psy.cmu.edu

• http://www.childlanguage.net/CORPORA.htm Childes (2/5)

• Το CHILDES εκτός από βάση γλωσσικών δεδομένων αποτελεί ένα από τα πιο σύγχρονα προγράμματα κωδικοποίησης και ανάλυσης του παιδικού λόγου

• Παρέχει στους ερευνητές δύο απαραίτητα προγράμματα Προγράμματα: Α) CHAT = Codes for Human Analysis of Transcripts (= «Κώδικες για την ανθρώπινη ανάλυση μεταγραφών»)

Β) CLAN = Computerized Language ANalysis (= «Υπολογιστική Ανάλυση της γλώσσας») Childes (3/5) Childes (4/5) CHAT

• Το πρόγραμμα CHAT παρέχει στον ερευνητή ένα σύστημα συμβόλων και κωδικών, που είναι κοινοί σε όλες τις γλώσσες. Το CHAT χρησιμεύει στη γρήγορη απομαγνητοφώνηση, καταγραφή και κωδικοποίηση του προφορικού λόγου

• Περιέχει φωνητικά, μορφολογικά, συντακτικά, πραγματολογικά και επικοινωνιακά σύμβολα για την ακριβή καταγραφή και ανάλυση των γλωσσικών δεδομένων Childes (5/5) CLAN

• Το σύστημα CLAN είναι μια σειρά προγραμμάτων που μπορούν να τεθούν σε λειτουργία στα αρχεία του CHAT και να βοηθήσουν στη στατιστική ανάλυση των δεδομένων

• Για παράδειγμα, όταν μια ηχογράφηση με τον αυθόρμητο λόγο ενός παιδιού που διαρκεί μια ώρα, απομαγνητοφωνηθεί και καταγραφεί στον ηλεκτρονικό υπολογιστή με το πρόγραμμα συμβόλων του CHAT, ο ερευνητής μπορεί: να θέσει σε λειτουργία τα προγράμματα του συστήματος ανάλυσης CLAN και να βρει πληροφορίες, όπως το ΜLU (= “Mean Length of Utterance” = «Μέσο μήκος εκφωνήματος»), ή απάντηση στις ερωτήσεις: Πόσες φορές χρησιμοποίησε το παιδί τον παρελθοντικό χρόνο (π.χ. Αόριστο) στο λόγο του; Πόσες φορές το παιδί δεν παράγει το άρθρο ή τα μόρια του Μέλλοντα και της Υποτακτικής «θα» και «να»; κλπ. Τι μελετάμε/καταγράφουμε στην έρευνα για την γλωσσική κατάκτηση;

• Παλαιότερες μελέτες ήταν μόνο περιγραφικές, και συχνά εστίαζαν σε επιφανειακά θέματα, π.χ. πότε εμφανίζεται κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο σε ένα παιδί

• Αλλαγή ενδιαφέροντος προς την περιγραφή κανόνων και όχι μόνο εκφωνημάτων το 1957

• Chomsky: στόχος της γλωσσολογίας όχι η περιγραφή αλλά η ερμηνεία/εξήγηση

• Μετά το 1957: περισσότερη προσοχή στη Σύνταξη

• Στόχος Κατάκτησης Γλώσσας: πώς το παιδί κατακτά τους κανόνες της γλώσσας του Ικανότητα και Επιτέλεση

• Ικανότητα (competence): το υποκείμενο σύστημα κανόνων που ο κάθε ομιλητής γνωρίζει υποσυνείδητα

• Επιτέλεση (performance): η χρήση αυτών των κανόνων στη γλώσσα

• Γραμματική: δεν είναι περιγραφή της επιτέλεσης του ομιλητή, αλλά της ικανότητάς του Παρατηρήσεις Chomsky (1/3)

• Τι είδους δεδομένα χρησιμοποιούμε για να κάνουμε ισχυρισμούς σχετικά με την παιδική γλώσσα;

• Διαφορά μεταξύ Ικανότητας και Επιτέλεσης στον παιδικό λόγο Παρατηρήσεις Chomsky (2/3) Δεδομένα

• Τα δεδομένα που συνήθως συλλέγουμε έχουν μια συγκεκριμένη μορφή, π.χ. είναι από τον προφορικό λόγο

• Απαραίτητο να δούμε κατανόηση, εκμαιευμένη επανάληψη, κ.λπ. Παρατηρήσεις Chomsky Ικανότητα - Επιτέλεση

Σε ποιο βαθμό η γλωσσική επιτέλεση των παιδιών αντικατοπτρίζει τη γλωσσική τους ικανότητα;

• Εάν υπάρχει μεγάλη διαφορά τότε οι ερευνητές \ουσιαστικά μελετούν τους παράγοντες που περιορίζουν το παιδί, όπως η μνήμη, η προσοχή κ.λπ. (Μελέτη κατάκτησης γλώσσας = ψυχολογία).

• Εάν ικανότητα και επιτέλεση είναι πολύ κοντά, τότε μπορούμε να πούμε ότι μελετάμε τη μορφή που έχουν οι συγκεκριμένοι κανόνες στην παιδική ηλικία. (Μελέτη κατάκτησης γλώσσας = γλωσσολογία)

Γλώσσα και ψυχολογίσα

Οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις και το αρνητικό οικογενειακό κλίμα μπορεί να εμποδίζουν τη γλωσσική εκφραστικότητα του παιδιού (όταν είμαστε στενοχωρημένοι συχνά δεν θέλουμε να μιλάμε) ή να επιδεινώνουν υπάρχουσες διαταραχές της γλωσσικής ανάπτυξης.

Έμμεσοι βοηθητικοί παράγοντες για την γλωσσική εξέλιξη του παιδιού είναι:

Το παιδί να είναι χαρούμενο και ενθουσιώδες (δείκτης ψυχικής υγείας).

Να έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο (παραστάσεις, εμπειρίες ανθρώπων και πραγμάτων, αναμνήσεις, βιώματα ζωηρά και ευχάριστα). Αυτό σημαίνει ότι έχει γνωρίσει κι έχει νιώσει πράγματα για να μιλήσει για αυτά.

Να έχει ανοιχτή, επικοινωνιακή διάθεση με τους ανθρώπους. Να νιώθει καλά απέναντι τους ώστε να τους απευθύνεται.

Ακολουθούν ορισμένες ψυχολογικές παρατηρήσεις που αν υλοποιηθούν ορθά εξυπηρετούν την γλωσσική εξέλιξη του παιδιού.

Η καθημερινή επικοινωνία με το παιδί μας

Εναλλάσσετε τη σειρά ομιλητή κάθε φορά που συζητάτε με το παιδί αποφεύγοντας μακρές περιόδους λόγου που το κουράζουν. Κάνετε παύσεις και αφήνετε του χώρο και χρόνο, χωρίς να βιάζεστε.

Δείχνετε κάτι ονομάζοντας το παράλληλα (ιδιαίτερα όσο ακόμα το παιδί είναι μικρό) αλλά και μιλήστε για αυτό που το παιδί δείχνει (το παιδί δείχνει το ποτήρι: «Δίψασε το παιδί μου και θέλει δροσερό νερό;!»).

Δείχνετε ενδιαφέρον και ενθουσιασμό όταν σας μιλάει.

Μην κάνετε μόνο χρηστικές συζητήσεις με το παιδί σας για πρακτικά θέματα της καθημερινότητας (φέρε το ποτήρι σου, πάρε τη τσάντα σου). Μιλήστε για το πώς αισθάνεστε για μια κατάσταση, μια ταινία που είδατε, για την ημέρα σας. Μιλήστε ενίοτε σαν να μην περιμένετε απαραίτητα μια απάντηση. Δείχνετε έτσι ότι ο λόγος αναφέρεται σε εσωτερικές μας καταστάσεις, σε συναισθήματα.

Χρησιμοποιείτε φροντισμένο, κι όχι καθημερινό, λεξιλόγιο που είναι λίγο ανώτερο από το κατακτημένο επίπεδο του παιδιού. Με αυτό τον τρόπο το παιδί αφ’ ενός να μην δυσκολεύεται να σας καταλάβει αφ’ ετέρου να μαθαίνει κάτι παραπάνω.

Διηγηθείτε πως περάσατε εσείς την μέρα σας γινόμενος έτσι πρότυπο για το παιδί. Μην κάνετε ανιαρές και μονότονες ερωτήσεις τύπου «πως πέρασες σήμερα», τις οποίες τα παιδιά (και οι μεγάλοι) συχνά τις προσπερνούν.

Παρατηρείτε τις εκφράσεις του, προσπαθώντας να καταλάβετε τι σκέφτεται και τι νιώθει, και ενίοτε σχολιάζετε και του πιάνετε κουβέντα.

Μην πιέζετε τα παιδιά να μιλήσουν όταν δεν θέλουν. Μην γίνεστε «λογοθεραπευτές» των παιδιών σας, καταδεικνύοντας την ανησυχία σας και την πρόθεση σας να τα κάνετε να μιλήσουν. Όλα «πρέπει» να συμβαίνουν φυσικά, όχι κάτω από πίεση.

Κάνετε χρήση εμπλουτισμένου λόγου με πολλά ουσιαστικά και επίθετα (αφού διαπιστώνετε όμως ότι δεν κουράζουν) συντροφεύοντας τις κινήσεις που κάνετε. Για παράδειγμα: «Ας δούμε τι ωραίο κρύβει η κατσαρόλα!» αντί του «Κάτσε να φάμε».

Αν ανησυχείτε για το επίπεδο αντίληψης ή κατανόησης του παιδιού πριν απευθυνθείτε σε έναν ειδικό αναλογιστείτε, αν εσείς ασχολείστε επαρκώς και με γόνιμο τρόπο λεκτικά και μη λεκτικά. Σκεφτείτε επίσης πόσο πλούσιο και επαρκές είναι το λεξιλόγιο των ανθρώπων που μεγαλώνουν το παιδί. Είναι διαφορετικό πράγμα το να μεγαλώνεις ένα παιδί ρυθμίζοντας τις βιολογικές του ανάγκες και διατηρώντας το ασφαλές και διαφορετικό το να καλλιεργείς την νοημοσύνη και την γλωσσική του ανάπτυξη.

Ο ελεύθερος χρόνος με το παιδί μας

Παίξτε με τα παιδιά συμβολικά παιχνίδια με ανθρώπους και ζώα εντάσσοντας τα σε μια ιστορία. Δραματοποιήστε για παράδειγμα ένα παραμύθι. Παράλληλα διηγηθείτε την ιστορία. Κάνετε τη φωνή σας γλαφυρή και παραστατική και να αναφέρεστε στις προθέσεις των χαρακτήρων και στα συναισθήματα τους. Δημιουργήστε διαλόγους μεταξύ τους και ενθαρρύνετε το παιδί να υποδυθεί λεκτικά κάποιους από τους χαρακτήρες ενώ εσείς κάνετε τους υπόλοιπους. Προφανώς, το εργαλείο εδώ δεν είναι η πίεση αλλά ο δικός σας ενθουσιασμός και η γλαφυρότητα που θα προσελκύσουν την ευχαρίστηση συμμετοχής του παιδιού.

Όταν το παιδί βλέπει τηλεόραση, πηγαίνετε και δείτε μαζί του δείχνοντας ενδιαφέρον. Πιάστε συζήτηση για αυτό που βλέπετε. Τα παιδιά βέβαια θα μιλήσουν πιο εύκολα για αυτά που τους αρέσουν.

Διαβάστε πολλά βιβλία στα παιδιά. Τα παραμύθια είναι καλύτερο, αρχικά, να τα διαβάζετε όχι όπως είναι γραμμένα αλλά απλοποιώντας το κείμενο, χωρίς πολλές δευτερεύουσες προτάσεις, ώστε να γίνεται κατανοητός ο θεματικός πυρήνας της ιστορίας.

Θυμηθείτε ότι δεν έχει σημασία τόσο αν διαβάζουμε βιβλία στα παιδιά αλλά το πόσο το κάνουμε με ενθουσιασμό και ποιοτικά, ώστε το παιδί να γοητευτεί και να αγαπήσει τη διαδικασία.

Διαβάζετε επίσης, με τα παιδιά, βιβλία εκπαιδευτικά για τη φύση, το διάστημα κ.τ.λ. και όταν κάνετε βόλτες με τα παιδιά σας αναδιηγηθείτε τα δείχνοντας τα στον πραγματικό κόσμο, όταν αυτό είναι εφικτό.