Ο ψυχοθεραπευτής Sean Grover στο πλαίσιο ομαδικών συνεδριών σε παιδιά και ενήλικες εξετάζει τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι δεν αισθάνονται… τίποτα. Στο παρόν άρθρο θα εξηγήσουμε γιατί κάποιες φορές βιώνουμε στιγμές που ξαφνικά αισθανόμαστε μούδιασμα ή απάθεια: «Νιώθω κενός». «Δεν μπορούσα να νιώσω τίποτα». «Ένιωσα νεκρός μέσα μου».
Της Καρολίνας Παππού
Κοινωνική Ψυχολόγος – Δημοσιογράφος - Master Theta Healer - Χοροθεραπεύτρια
Όταν μπαίνουμε σε κατάσταση ψυχικής άμυνας βιώνουμε την Αποσύνδεση.
Τι είναι η Αποσύνδεση (Detachment);
Η αποσύνδεση (ή διάσχιση) αποτελεί μια ψυχική διεργασία στο πλαίσιο της οποίας ένα άτομο αποκόπτεται από την πραγματικότητα, τις σκέψεις, τις μνήμες και τα συναισθήματά του. Η αποσύνδεση περιγράφει ένα ευρύ φάσμα εμπειριών, που κυμαίνονται από την ήπια συναισθηματική απόσπαση από το άμεσο περιβάλλον (φυσιολογική μορφή), στην αμυντική διεργασία και έως μια πιο σοβαρή αποσύνδεση από σωματικές και συναισθηματικές εμπειρίες με πιο ακραία την κλινική περίπτωση των Αποσυνδετικών Διαταραχών (Dissociative Disorders), όπως καταγράφονται επίσημα στο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM 5 – Diagnostic & Statistical Manual of Mental Disorders, 1).
Όλοι μας καθημερινά βιώνουμε φυσιολογικά φαινόμενα αποσύνδεσης. Ουσιαστικά, αυτό που απλά περιγράφουμε ως «είμαι αφηρημένος/η» αποτελεί μια προσωρινή αποκοπή από την πραγματικότητα.
«Γιατί ήρθα σ’ αυτό το δωμάτιο; Ήθελα κάτι να πάρω ή να κάνω, αλλά δεν θυμάμαι τι…». Σίγουρα σας έχει τύχει να το πείτε αυτό στον εαυτό σας.
Πόσες φορές θυμάστε να έχετε χάσει ολόκληρα αποσπάσματα από μια συζήτηση σε παρέα φίλων… απλά γιατί δεν είσαστε εκεί και το μυαλό σας τρέχει κάπου αλλού;
Άλλοτε πάλι μπορεί να αναρωτιέστε γιατί «δεν νιώθετε να είστε ο εαυτός σας» ή να νιώθετε ότι παίζετε σε ταινία.
«Δεν θυμάμαι αν το είδα σε όνειρο ή αν συνέβηκε στην πραγματικότητα…».
«Όταν φτάνω σε ακραίο θυμό με το σύντροφό μου, δεν θυμάμαι αργότερα τίποτα από αυτά που του είπα».
Είναι εξίσου σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η διαδικασία της αποσύνδεσης μας δίνει τη δυνατότητα να επεξεργαζόμαστε επιλεκτικά τα ερεθίσματα τα οποία δεχόμαστε από το περιβάλλον μας και με τον τρόπο αυτό να προστατευόμαστε από τον βομβαρδισμό των πληροφοριών, οι οποίες υπό άλλες συνθήκες θα επιβάρυναν το κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Ταυτόχρονα, τα άτομα που έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την ικανότητα της αποσύνδεσης, μπορούν να ανταπεξέλθουν σε δύσκολες καταστάσεις που απαιτούν συγκέντρωση προσοχής. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής μελετάει για τις εξετάσεις του στο πανεπιστήμιο, ενώ στη γειτονιά ακούγονται θόρυβοι από τεχνικές εργασίες. Ωστόσο, το άτομο αυτό καταφέρνει να απομονωθεί νοερά, να συγκεντρωθεί στο σκοπό του και να επικεντρωθεί στα βιβλία του, αποσυνδεόμενος από τα υπόλοιπα ερεθίσματα γύρω του.
Όπως παρατηρείται και στα παραπάνω παραδείγματα, πολλά ψυχικά υγιή άτομα βιώνουν ήπια συμπτώματα ψυχικής αποσύνδεσης περιστασιακά, χωρίς να «απειλούνται» από κάποιον στρεσογόνο παράγοντα. Συχνά η κούραση, το στρες της καθημερινότητας ή γεγονότα που οι ίδιοι δεν συνειδητοποιούν ότι πιέζουν την καθημερινότητά τους, τους κάνουν περιστασιακά να «αποκόβονται» από τα δυσάρεστα τεκταινόμενα…
Η αποσύνδεση παρουσιάζεται συνήθως σε ένα συνεχές
Όπως προαναφέρθηκε, σε ήπιες περιπτώσεις η αποσύνδεση μπορεί να θεωρηθεί ως μηχανισμός αντιμετώπισης ή αμυντικός μηχανισμός του ατόμου στην προσπάθεια να ελέγξει, να ελαχιστοποιήσει ή να ανεχθεί το άγχος του - συμπεριλαμβανομένης της πλήξης ή της σύγκρουσης. Στο μη παθολογικό άκρο του συνεχούς, η αποσύνδεση περιγράφει κοινά γεγονότα όπως ονειροπόληση. Πιο μακριά κατά μήκος του συνεχούς είναι οι μη παθολογικές αλλοιωμένες καταστάσεις συνείδησης.
Η περισσότερο παθολογική αποσύνδεση περιλαμβάνει διαχωριστικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διαχωριστικής φούγκας (φυγή/απόδραση) και αποπροσωποποίησης με ή χωρίς αλλοιώσεις στην προσωπική ταυτότητα ή την αίσθηση του εαυτού. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να περιλαμβάνουν: την αίσθηση ότι ο εαυτός ή ο κόσμος είναι εξωπραγματικός (αποπροσωποποίηση και αποερετοποίηση), απώλεια μνήμης (αμνησία) ξεχνώντας την ταυτότητα ή αναλαμβάνοντας έναν νέο εαυτό (φούγκα) και ξεχωριστά ρεύματα συνείδησης, ταυτότητας και εαυτού (διαταραχή διαχωριστικής ταυτότητας, παλαιότερα αποκαλούμενη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας) και σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Οι διαχωριστικές διαταραχές χρήζουν επαγγελματικής θεραπείας.
Τι συμβαίνει όταν κοιτάζετε μέσα σας και δεν βρίσκετε… τίποτα; Τι συμβαίνει όταν δεν ξέρετε τι νιώθετε;
Τί κάνετε λοιπόν όταν τα συναισθήματα μπλοκάρονται;
Πολλοί από εμάς βιώνουμε στιγμές που ξαφνικά αισθανόμαστε μούδιασμα ή απάθεια:
«Νιώθω κενός». «Δεν μπορούσα να νιώσω τίποτα». «Ένιωσα νεκρός μέσα μου».
Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν βρίσκεστε σε καταστάσεις που συνήθως προκαλούν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως σε διακοπές, γάμο ή μνημόσυνο. Όταν δεν μπορείτε να αναγνωρίσετε τα συναισθήματά σας, δεν είναι ασυνήθιστο να νιώθετε ντροπή ή ακόμη και να αναρωτιέστε για την ανθρωπιά σας (την ανθρώπινη φύση): «Τι συμβαίνει μ’ εμένα;», μπορεί να αναρωτιέστε. «Γιατί δεν μπορώ να νιώσω τίποτα; Είμαι ψυχοπαθής;»
Όταν το σώμα μεταβαίνει σε λειτουργία επιβίωσης (survival mode)
Όταν δεν μπορείτε να αισθανθείτε τα συναισθήματά σας, είναι πιθανό να είστε σε αποσυνδετική κατάσταση.
Αυτό συμβαίνει συχνά όταν οι άνθρωποι είναι συναισθηματικά φορτισμένοι ή πελαγωμένοι και το σώμα μεταβαίνει σε λειτουργία επιβίωσης, με αποτέλεσμα να νιώθει μούδιασμα ή το αίσθημα αδράνειας. Το “Not Feel” είναι επίσης μια προστατευτική ψυχική άμυνα κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, σύμφωνα με το The Body Keeps the Score, ένα υπέροχο βιβλίο για το τραύμα του Bessel van der Kolk, MD).
Οι πιο κοινές αιτίες αποσύνδεσης:
1.Τραύμα.
Μπορεί να είναι ένα δραματικό και ιδιαίτερα στρεσογόνο γεγονός που αλλάζει τη ζωή μας, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή κάποιο ατύχημα, τραυματισμός ή ασθένεια. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα άτομα αδυνατούν να ελέγξουν και να διαχειριστούν τη δεδομένη κατάσταση κι έτσι τείνουν σε υψηλό ποσοστό να εμφανίζουν συμπτώματα αποσύνδεσης μεγαλύτερου ή μικρότερου βαθμού. Φαίνεται επομένως ότι μπροστά στο οδυνηρό βίωμα το άτομο επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις για να αντιμετωπίσει το άγχος και το φόβο. Όταν όμως όλες οι άλλες προσπάθειες καταρρεύσουν, καταφεύγει στην αποσύνδεση κατά την οποία οι αναμνήσεις, οι αισθήσεις του σώματος, τα συναισθήματα, οι σκέψεις μπαίνουν σε μια κατάστασης “σίγασης”, ώστε να μπορέσει να τα αντέξει. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αποσύνδεση λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας προφυλάσσοντας το άτομο από τον σωματικό ή συναισθηματικό πόνο που συνοδεύουν το τραυματικό γεγονός. Τα επιμέρους στοιχεία του γεγονότος, αποκλείονται από τη συνείδηση, επιτρέποντας έτσι την διατήρηση ως ένα βαθμό της καλής λειτουργικότητας στο παρόν. Ακόμα όμως και όταν ο κίνδυνος έχει απομακρυνθεί, η αποσύνδεση μπορεί να παραμένει.
Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να είναι πολύ πιο ανεπαίσθητα για τα παιδιά, όπως ο εκφοβισμός στο σχολείο (μπούλινγκ) ή η αντιμετώπιση ταπείνωσης στην τάξη. Κατά τη διάρκεια τέτοιων γεγονότων, τα συναισθήματα μουδιάζουν και το τραύμα αποθηκεύεται μακριά στο σώμα, έως ότου έρθει η ώρα να το επεξεργαστεί.
Υπάρχουν διάφορα είδη τραυματικών εμπειριών, όπως εκείνες που διαδραματίζονται μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον σε συναισθηματικό, σωματικό ή σεξουαλικό επίπεδο. Άλλα είδη τραυματικών εμπειριών θεωρούνται και οι φυσικές καταστροφές (π.χ. οι σεισμοί), τα πολιτικά γεγονότα (π.χ. το Ολοκαύτωμα), οι πόλεμοι, οι καταστάσεις εγκλεισμού ή αιχμαλωσίας, οι πράξεις βίας, οι οικονομικές πιέσεις ή και το πένθος που βιώνουμε μετά τα θάνατο ενός συγγενικού ή οικείου προσώπου. Η αποσύνδεση αποτελεί μια ψυχική αμυντική διεργασία που παρατηρείται σε όλους τους πολιτισμούς ανά τον κόσμο και τα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι οι εκδηλώσεις της είναι παρόμοιες σε όλα τα κράτη και τους πολιτισμούς (Marlene Steinberg: In-Depth: Understanding Dissociative Disorders.http://psychcentral.com/lib/in-depth-understanding-dissociative-disorders/0001377).
Εκτός από την ψυχοθεραπεία τα τελευταία χρόνια έχει κερδίσει έδαφος και η θεραπευτική τεχνική της Μεταφυσικής Ανατομίας που ιδρύθηκε από την Evette Rose, στο πλαίσιο της οποίας ο θεραπευόμενος καθοδηγείται στο να ανακαλύψει πώς κάθε τραύμα που έχει βιώσει (συνειδητά και κυρίως υποσυνείδητα) είναι έκφραση ενός προγονικού η προηγούμενου τραύματος. Η τεχνική εστιάζει στη ρίζα του τραύματος, απελευθερώνοντας το τραύμα. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την επίσημη σελίδα metaphysicalanatomygreece.com.
2.Κατάθλιψη. Όσο περισσότερο αισθάνεστε ότι καταβάλλεστε από κατάθλιψη, τόσο περισσότερα προβλήματα αντιμετωπίζετε με τα συναισθήματά σας. Μια βαρύτητα αναλαμβάνει, τα συναισθήματα εξασθενίζουν και βιώνετε τη ζωή μέσα από μια ομίχλη αδιαφορίας.
3. Crippling anxiety - Παραλυτικό άγχος. Όταν το άγχος γίνεται κυρίαρχη δύναμη στη ζωή σας, τείνει να σας ‘κλέψει’ άλλα συναισθήματα, διατηρώντας σας σε κατάσταση συνεχούς φόβου και έντασης.
4. Κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ. Ένας φίλος μου είπε κάποτε ότι έχασε δέκα χρόνια αναμνήσεων λόγω της κατάχρησης ναρκωτικών και αλκοόλ. Τα επεισόδια συσκότισης (blackout) και η απώλεια μνήμης όχι μόνο σας ‘κλέβουν’ συναισθήματα, αλλά μπορούν επίσης να σας κάνουν να αντιμετωπίζετε τους αγαπημένους σας με ψυχρότητα και αδιαφορία.
5.Τραγωδία. Σε αντίθεση με το τραύμα, η τραγωδία οφείλεται κυρίως στην απώλεια. Όσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια, τόσο μεγαλύτερη δυσκολία μπορεί να έχετε στο να αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι είναι αναστατωμένοι όταν δεν μπορούν να κλαίνε σε κηδεία. Σε τέτοιες στιγμές βαθιάς θλίψης, οι καταστάσεις αποσύνδεσης είναι συνηθισμένες.
Comments